Tandje erbij? Een uitleg over schakelen en schakelgroepen

Stel je gaat voor het eerst op een racefiets, gravelbike of mountainbike zitten. Als je met een groepje ervaren fietsers op pad gaat, dan zullen de termen je snel doen duizelen. Want waar gaat het over. ‘Welke groep heb jij?’ Groep? Ik zit toch niet meer op school? Als het over tandjes gaat, dan raak je snel de weg kwijt. Om over de aanduidingen en de merken nog maar te zwijgen. Dat is niet erg. Iedereen moet ergens een keer beginnen. Tel daarbij op dat de helft van de mensen geen idee heeft waarom deze persoon de fiets en groepset rijdt die hij/zij rijdt. Sterker nog, waarom je beter een Shimano Ultegra dan een SRAM Force kan kiezen, dat weet eigenlijk niemand. We geven een uitleg over schakelen en schakelgroepen. Hopelijk helpt het je een beetje!

Even opschakelen

Het is daarom handig om wat extra info te geven over schakelen en schakelgroepen. Wat dat zijn, dat leggen we zo uit. Maar ook waarom schakelen wel handig is op een fietstochtje, daar kunnen we ook een boom over opzetten. In ieder geval weet je aan het eind van dit artikel meer over schakelen, het verschillen tussen de schakelgroepen, de merken en het verschil tussen Elektrisch en Mechanisch schakelen. Er gaat een wereld voor je open. Hoewel je waarschijnlijk met de helft van de kennis al op weg geholpen bent.

Wat is een Schakelgroep?

Laten we beginnen bij de basis. Wat is nu een schakelgroep? Een schakelgroep, ook wel groepset genoemd, is de verzameling onderdelen op een fiets die verantwoordelijk zijn voor het schakelen van versnellingen, de aandrijving (dus trappers, ketting) en het remmen van de fiets. Je hoort ook vaak verwijzingen naar 8-9-10-11-12 of 13 speed. Dat is het aantal tandwieltjes/kransjes dat je op je achterwiel hebt. Een Shimano 12-speed groepset heeft dus twaalf mogelijkheden om te schakelen aan de achterkant en vaak ook nog twee aan de voorkant. Dus dan heb je 24 opties. Waarom het dan geen 24 heet? Geen idee. Ook op je voorderailleur heb je dus twee opties, soms heb je een enkel voorblad en voorheen was er ook een ’triple’. Met drie voorbladen.

Componenten

Een complete schakelgroep bestaat uit verschillende componenten:

• Derailleurs. Dit zijn de meest technische onderdelen van het schakelen. Je hebt op je fiets meestal een voorderailleur en een achterderailleur. Met de voorderailleur verplaats je de ketting van het grote naar het kleine kettingblad bij je trappers (dit is het crankstel, later meer). De achterderailleur verplaats de ketting van het grote kransje naar het kleinste kransje en alles er tussen in bij je achterwiel. De kransjes samen vormen de cassette. De derailleur wordt mechanisch of elektrisch bediend met de ‘shifters’.

• Cassette. Deze pyramidevormige verzameling van ‘kransjes’, of kleine kettingblaadjes, zorgt ervoor dat je zwaarder en lichter kunt rijden, zonder dat je een ander wiel moet steken of dat je het kettingblad aan de voorkant moet vervangen. Een cassette is er in verschillende soorten en maten, waarbij je vaak combinaties hoort als 11-30, 12-28 of 10-34. De getallen staan voor het aantal tandjes op een kransje. Hoe minder tandjes achter, hoe zwaarder. Bij een fietsvakantie in de bergen wil je graag een zo groot mogelijk getal op je cassette. 32 of 34. De rest maakt dat niet uit.

• Crankstel. Dit is zowel je linker als je rechtertrapperarm (niet de trapper, dat heet een pedaal) en de voorbladen bij elkaar. De linker en rechter crankarm zijn met elkaar verbonden door een crankas. Het crankstel heb je in verschillende soorten en maten. Belangrijke dingen die hier moet onthouden:
  • Lengte van je crank. Deze wordt gemeten in milimeter (mm) en is er in 165 tot 180 mm lengte. De meest gebruikte lengtes zijn 170 mm, 172.5 mm en 175 mm. Cranklengte is vaak persoonlijke voorkeur maar als stelregel: hoe langer je benen, hoe langer je crank.
  • Het crankstel bestaat dus ook uit je kettingbladen aan de voorkant. De meest bekende combinaties zijn 53-39, 52-36 en 50-34 (ook wel compact genoemd). Daarnaast heeft maker SRAM vaak andere combi’s namelijk 46-33, 48-35 en 50-37. Hier geldt: heb je wat minder power, dan is een combinatie met kleine getallen voldoende. Ga je in de bergen fietsen, dan is dat ook fijn.
  • Het crankstel zit in het fram van je fiets via een bottom bracket.

• Het bottom bracket, vroeger ook wel bekend als de bracketpot, is de houder waarin de trapas is bevestigd. Het bevindt zich in het midden van het frame, tussen de pedalen. Als men spreekt over het vervangen van het bottom bracket, verwijst dit meestal naar de vervanging van de trapas en de bijbehorende lagers. De crankas, die de twee crankarmen verbindt, loopt door het bottom bracket en de trapas. Het bottom bracket is er in verschillende soorten en maten. Als je net nieuw bent op materiaalgebied, dan is het vooral handig te weten dat ie er zit, dat ie kapot kan en dat je ‘m kunt vervangen. In een ander artikel doen we meer technische details uit de doeken.

• Shifters: Dit zijn de remgrepen op je stuur. Afhankelijk van welke producent verschilt het op en afschakelen. Bij shimano heb je twee hendeltjes, waarbij de grotere is voor terugschakelen, de kleine voor opschakelen. Bij de voorderailleur is dat exact andersom. Bij SRAM is dat één handel en die gebruik je voor opschakelen (kleine uitslag) en voor terugschakelen (grote uitslag). Campagnolo heeft een tweede handel om op te schakelen en terugschakelen gaat met een duimschakelte aan de binnenkant van je shifter.

• Ketting: Hiermee maak je de verbinding tussen voorbladen en de cassette en kom je vooruit. Hoewel er inmiddels ook opties zijn om je racefiets of gravelbike met een bandaandrijving te kopen, focussen we hier op de ketting. De ketting bestaat uit schakels en je kunt ‘m langer of korter maken. Laat je hierbij altijd even helpen door je fietsenmaker. Een te lange ketting zorgt voor minder goede aandrijving en overspringen van je cassette. Een te korte ketting zorgt ervoor dat je het grootste kransje achter niet kunt gebruiken. De ketting is er in verschillende uitvoeringen, waarbij duurder vaak staat voor iets minder gewicht en minder weerstand, waardoor je er technisch gezien harder mee kunt gaan. Nadeel: je moet m vaak sneller (en dus duurder) vervangen.

• Remmen: je hebt schrijfremmen en je hebt velgremmen. In de regel zijn schijfremmen net iets betrouwbaarder, met name in natte weersomstandigheden. Dat gezegd: een goede velgrem doet niet onder voor een schijfrem. Bij velgremmen moet je kiezen uit remblokjes die uit een verschillende samenstelling bestaan. Bij schijven heb je ook remblokjes, maar is de remschijf de voornaamste component. De schijf verschilt in grootte. Hoe groter, hoe meer remkracht. De standaard maat is 160mm.

Hoe kies ik de juiste schakelgroep voor mijn fietsavontuur?

Deze vraag kunnen we eigenlijk niet voor je beantwoorden. Maar we kunnen je wel een beetje op weg helpen. Er is een paar dingen waar je op kunt letten bij het aanschaffen van een fiets met daarbij de keuze voor een groepset. Even los van het merk is dit een lijstje met punten waar je naar kunt kijken.

• Prestaties: Hoe soepel en nauwkeurig de schakelacties zijn. Goedkopere groepen zijn wat ’trager met schakelen, zijn vaak mechanisch i.p.v. elektrisch’ en ze zijn minder nauwkeurig. Vaak hebben ze ook minder opties (lees 10 speed vs 12 speed).
• Gewicht: Het totale gewicht van de groep speelt een grote rol. Hoe lichter, hoe sneller je omhoog kunt rijden tegen de berg op, toch? Let wel op dat de prijs van de groepset omhoog schiet naarmate er meer gewicht bespaard wordt. Voor velen van ons geldt dan dat we beter een keertje extra kunnen fietsen en twee biertjes of wijntjes minder kunnen doen. Gaan we een stuk harder van.
• Duurzaamheid: Veel onderdelen aan een fiets, maar met name de groepset zijn slijtage onderdelen. Lees: het gebruik ervan zorgt ervoor dat de onderdelen slijten en dat je ze moet vervangen. Hoewel het tof klinkt om een Dura-Ace of SuperRecord groepset te hebben, zijn die gemaakt voor het echte wedstrijdwerk. Vergelijk het maar met de Formule 1 autoracen en rijden op de weg. De banden van een formule 1 auto gaan een paar honderd kilometer mee, die van een gewone auto een stuk langer. Dus wat wil jij? Zo snel mogelijk, maar sneller vervangen? of wat langer door? Nu zijn de verhoudingen niet zo extreem, amar het is wel waar je over na moet denken. Duurder is zeker niet altijd beter voor jouw situatie.
• Onderhoud: Hoe gemakkelijk het is om de onderdelen te onderhouden of te vervangen. Dat gaat er wel van uit dat je zelf goed onderhoud pleegt. Dus goed poetsen en regelmatig je ketting checken met een kettingchecker (en dan dus op tijd (laten) vervangen). Nadeel met de huidige groepsets is dat ze een product lifetime hebben van 10 jaar. Over 10 jaar zal het waarschijnlijk lastig zijn om voor je huidige groepset nog onderdelen te krijgen.
• Prijs: Dit is natuurlijk het hete hangijzer, de prijs. Want zeker bij een fiets bepalen frame en groepset of je iets kunt aanschaffen ja of nee. De rest is ‘klein bier’. Als het dan gaat om de keuze voor een groepset, dan kunnen we niet voor jou bepalen of je zeg €1000 meer moet uitgeven aan een Dura-Ace of SRAM RED Etap t.o.v. een SRAM Force of Campa Record groep. Dat ligt vooral ook aan jouw portemonnee, je bereidheid om meer te betalen en de bereidheid om in de toekomst ook meer te betalen voor vervanging.
• Compatibiliteit: Of de groepset compatibel is met je fietsframe en andere componenten. Dat is in 99,9% van de gevallen tegenwoordig zo, maar altijd goed om even na te vragen.

Mechanisch vs Elektrisch Schakelen (Di2 bij Shimano, eTap bij SRAM, Wireless bij Campa)

• Mechanisch: Traditionele kabelsysteem. Het vereist handmatige kracht om te schakelen, maar staat bekend om zijn betrouwbaarheid en duurzaamheid.
• Elektrisch (Di2): Biedt nauwkeurige en moeiteloze schakelprestaties met de druk op een knop. Het systeem is echter duurder en vereist opladen. Daarbij moet je ook een keus maken: wil je opladen met een interne batterij, zoals bij Shimano, of wil je liever losse batterijen die je eventueel ook snel kunt vervangen, zoals bij Campa en SRAM

Welke keus heb ik eigenlijk?

Hoewel er tegenwoordig meer fabrikanten op de markt actief zijn, kun je gevoegelijk stellen dat 99% van de markt in handen is van de drie bekendste merken.

1. Shimano. Japanse precisie, al ruim 100 jaar actief en met afstand marktleider
2. SRAM. De Amerikaanse challenger die vaak qua innovatie net voorloopt. Andere techniek, andere kettingbladen, tandverhoudingen en meer snufjes
3. Campagnolo: Italiaanse elegantie. Een Bianchi rijd je niet met Shimano volgens vele puristen. Het merk was lange tijd toonaangevend, maar heeft in de jaren 2000 de slag een beetje gemist. Ze spelen nu catch-up

Shimano groepen

Shimano’s assortiment varieert van instapniveau tot professionele racecomponenten en domineert de schakelmarkt.

• Sora: Een instapniveau groepset ideaal voor beginners. Het biedt betrouwbare prestaties en is geschikt voor casual en commuterritten maar mist de verfijning en het lichte gewicht van de duurdere sets.
• Tiagra: Dit is een stap hoger dan de Sora, met verbeterde schakelprestaties en gewichtsbesparing. Geschikt voor diegenen die meer sportieve ritten willen maken.
• 105: Een middenklasse groepset die waar voor je geld biedt. Het biedt veel van de technologieën en kenmerken van de duurdere sets, wat het populair maakt bij enthousiaste wielrenners. Inmiddels (in navolging van SRAM) ook als Di2 te verkrijgen.
• Ultegra: Dit is semi-professionele kwaliteit. Met zijn lichte gewicht, duurzaamheid en verbeterde schakelprecisie is de Ultegra favoriet onder veel competitieve racers. Uiteraard verkrijgbaar als Di2.
• Dura-Ace: Het vlaggenschip, gebruikt door professionals. Het biedt ultieme prestaties, precisie en is het lichtst in gewicht. Enkel als Di2 nog te verkrijgen.

SRAM groepen

SRAM biedt unieke technologieën en een recht toe, recht aan benadering. Ze staan bekend om hun draadloze elektronische schakelsystemen, de ‘Etap’ varianten.

• Apex en Rival: Instap- en middenklasse opties die solide prestaties bieden voor dagelijks gebruik. Deze zijn vergelijkbaar met Tiagra en 105 van Shimano. De RIVAL is ook als eTAP, dus elektrische variant te bestellen.
• Force: Biedt geavanceerde technologieën, een lichter gewicht en wordt vaak gebruikt in competitieve omgevingen. Hét alternatief voor de Ultegra groep. I
• Red: De premium set, bekend om zijn draadloze schakeltechnologie en wordt gebruikt door de renners in het wielerpeloton. In 2023 werden alle grote rondes bij de heren gewonnen met deze groepset.

Campagnolo groepen

Campagnolo staat bekend om zijn stijlvolle design en precisie. De verdeling van groepsets ziet er bij de Italiaanse maker als volgt uit:

• Veloce en Centaur: Goede kwaliteit voor beginners en gevorderden, met een focus op betrouwbaarheid.
• Chorus en Record: Deze groepsets bieden geavanceerde technologieën en zijn populair in competitieve kringen.
• Super Record: Het vlaggenschip, met de focus op lichtgewicht en hightech materialen voor ultieme prestaties.

Schlussfolgerung

Hoewel we je misschien geen panklare oplossing hebben gegeven, heb je nu wel een hoop meer info over de groepen en groepsets. Dat helpt bij de volgende keer fietsen met je fietsgroepje. Maar het helpt ook bij het bedenken of je misschien een upgrade wilt op je huidige fiets, of dat je bij aanschaf van een nieuwe misschien voor een andere producent of groepset wilt gaan.

Wil je meer weten? Laat dat dan weten in de comments of stuur een berichtje naar ons via info@cyclingdestination.cc